Không gian thực hành Xòe_Thái

Xòe được tổ chức tại các bản của người Thái ở 4 tỉnh Tây Bắc Việt Nam, trong đó có các huyện Văn Chấn, Mù Cang Chải, Trạm Tấu, thị xã Nghĩa Lộ thuộc Yên Bái; huyện Phong Thổ, Sìn Hồ, Nậm Nhùn, Tân Uyên, Than Uyên, Mường Tè, Tam Đườngthành phố Lai Châu thuộc tỉnh Lai Châu; các huyện Mường La, Thuận Châu, Mai Sơn, Sông Mã, Yên Châu, Sốp Cộp, Bắc Yên, Vân Hồ, Phù Yên, Quỳnh Nhai, Mộc Châu, thành phố Sơn La thuộc tỉnh Sơn La; các huyện Điện Biên, Mường Chà, Điện Biên Đông, Tuần Giáo, Mường Ảng, Tủa Chùa, Mường Nhé, Nậm Pồ, thị xã Mường Lay, thành phố Điện Biên Phủ thuộc tỉnh Điện Biên. Những địa bàn được coi là trung tâm Xòe là Mường Lò (Yên Bái), Mường So (Lai Châu), Mường Lay và Mường Thanh (Điện Biên).[1]

Chủ thể của Nghệ thuật Xòe Thái là cộng đồng người Thái (Thái đen và Thái trắng) tập trung đông nhất ở các tỉnh thuộc Tây Bắc Việt Nam (Yên Bái, Lai Châu, Sơn La và Điện Biên) và rải rác ở các tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An. Những người thực hành Xòe Thái là cộng đồng cư dân người Thái không phân biệt giới tính, tuổi tác, nghề nghiệp, địa vị công tác, miễn là có sức khỏe và đủ điều kiện hình thể tham gia sinh hoạt Xòe. Những người nắm giữ và thực hành sinh hoạt Xòe của cộng đồng người Thái trước hết là những thày cúng (còn gọi là những thày Tào, thày Mo, thày Phựt, ông Then, bà Then) và những người dân vốn là những con bệnh, được thày cúng chữa khỏi, nhận làm các "con nuôi", hàng năm tụ tập về nhà thày để dâng lễ và trả ơn. Thày cúng là người có "căn số" tự thân hoặc được đào tạo từ gia đình (từ ông bà, cha mẹ), với khả năng giao tiếp được với thần linh, hiểu biết thông thạo các thực hành nghi lễ, biết cách thức múa dâng lễ và trao truyền cho các con nhang đệ tử thực hành tại các buổi lễ được tổ chức tại điện thờ của mình hoặc tại nhà con nhang đệ tử cần chữa bệnh, cứu nạn. Các con nhang thường là những người được chữa khỏi bệnh, được cứu nạn do thờ cúng, được dạy cách múa Xòe dâng lễ qua các động tác mang những ý nghĩa khác nhau với thần linh.[1]

Những người nắm giữ cách thức thực hành Xòe và có khả năng truyền dạy của cộng đồng người Thái chiếm số lượng không nhiều, thường là người được học hành, có trí tuệ, am hiểu phong tục tập quán tộc người và có năng khiếu văn nghệ, có khả năng thực hành, gìn giữ và sáng tạo các điệu múa từ tiền nhân truyền lại, được cộng đồng quý trọng và tin theo. Đó còn là những người vốn được đào tạo từ các trường văn hóa nghệ thuật chuyên nghiệp, về địa phương sưu tập, nghiên cứu nghệ thuật Xòe và nắm vững kỹ năng múa Xòe, đủ khả năng sáng tạo, kỹ năng thuần thục đủ khả năng truyền dạy cho cộng đồng cách thức thực hành Xòe của dân tộc mình. Thực hành Xòe Thái luôn mang tính tập thể, tối thiểu phải có từ 8 người trở lên (đủ một đội Xòe), thường hình thành theo nhóm hoặc đội văn nghệ, câu lạc bộ hay các tổ chức hội đoàn (Hội phụ nữ, Hội người cao tuổi, Hội nghề nghiệp, Hội đồng niên, Đoàn Thanh niên, hay từng lớp học tại nhà trường các cấp).[1]

Thực hành Xòe Thái không giới hạn trong cộng đồng một địa phương (làng/bản), mà luôn sẵn sàng thu nạp người ngoài địa phương theo các quan hệ xã hội khác nhau hoặc từ người của các dân tộc khác cùng tham gia thực hành. Những người thực hành Xòe Thái khi gắn với sinh hoạt tín ngưỡng thường do các thày cúng tổ chức với sự tham gia của các con nhang đệ tử cùng cộng đồng dân cư (chủ yếu là người Thái) có niềm tin vào thần linh phù hộ chữa được bệnh tật, nghèo khó. Nhóm người thực hành này thường gắn bó với nhau thành bản hội, nhóm người cùng cảnh ngộ,tự nguyện cùng nhau thực hành Xòe trong các nghi lễ thờ cúng, tham gia lễ hội tại các di tích tâm linh hoặc tại nhà thày cúng (thày Tào, thày Phựt, thày Mo) hoặc đôi khi tại chính nhà của con bệnh hay người gặp hoàn cảnh hoạn nạn trong làng/bản. Những cuộc Xòe trong cộng đồng/nhóm người thường được tổ chức trong phần kết thúc cho các sự kiện, lễ hội hay các hình thức sinh hoạt thường nhật của một tập thể người nhất định (ngày lễ, sinh nhật, tân gia, cưới xin,…).[1]

Nghệ thuật Xòe Thái ở Tây Bắc Việt Nam chủ yếu dành cho nữ, nữ múa là chính; tính chất múa nhẹ nhàng, uyển chuyển nhưng linh hoạt. Người tham gia thực hành Xòe Thái nói chung không phân biệt lứa tuổi, thành phần nghề nghiệp, chính trị, giới tính, địa vị xã hội và niềm tin tôn giáo. Với các cuộc Xòe gắn cùng thực hành nghi lễ do Thày/Bà Then tổ chức, người tham gia chủ yếu là các con bệnh được chữa khỏi, đến để tạ ơn thần linh/Then hoặc những người đang gặp hoạn nạn, ốm đau đến dâng lễ và tham dự để cầu cúng.[1]

Địa điểm tổ chức Xòe thường tại Nhà cộng đồng, Nhà văn hóa thôn/bản hoặc tại một trong những ngôi nhà to đẹp của người dân trong bản. Khi thực hành Xòe gắn với nghi lễ thường tổ chức tại nhà của thày cúng hoặc tại nhà của con bệnh hay người gặp hoàn cảnh hoạn nạn cần thần linh cứu giúp. Ngoài ra, Xòe còn được thực hành tại các địa điểm vui chơi, các không gian phù hợp tại nơi lao động hoặc du lịch.[1]